การกำกับตนเองในสตรีที่ป่วยเป็นเบาหวานในขณะตั้งครรภ์ หมายถึง กระบวนการที่สตรีตั้งครรภ์ใช้เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพตนเองในการดำรงชีวิตและสอดคล้องกับภาวะโรคเบาหวานที่เป็นอยู่ โดยการควบคุมระดับน้ำตาลให้คงที่ สตรีตั้งครรภ์ต้องเป็นผู้กำหนดพฤติกรรมเป้าหมาย (การควบคุมอาหารและการออกกำลังกาย) และกระบวนการที่จะนำไปสู่เป้าหมายด้วยตนเอง การกำกับตนเอง ประกอบด้วย การเฝ้าสังเกต (Self-observation), กระบวนการตัดสิน (Judgment process) และปฏิกิริยาตอบสนองต่อตนเอง (Self-Reaction)
การเฝ้าสังเกต (Self-observation) เป็นกระบวนการที่สตรีตั้งครรภ์เฝ้าสังเกตพฤติกรรมของตนเองเพื่อการเปลี่ยนแปลง และนำมาพิจารณาว่าได้กระทำพฤติกรรมตามเป้าหมายหรือไม่ เป็นการสังเกตอย่างละเอียด ถี่ถ้วนและจดบันทึก แล้วนำมาพิจารณา วิเคราะห์ผลที่เกิดขึ้น เพื่อทราบว่าสิ่งใดที่มีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น และสิ่งใดต้องปรับปรุงต่อไป การเฝ้าสังเกต ประกอบด้วย การตั้งเป้าหมาย (goal setting), กางวางแผนกลยุทธ์เพื่อให้บรรลุเป้าหมาย (strategy to reach the goal), และการเตือนตนเอง (self-monitoring)
การตั้งเป้าหมาย (goal setting) ต้องตั้งเป้าหมายอย่างเฉพาะเจาะจงและชัดเจนในกิจกรรมที่ต้องทำ เช่น เพื่อให้น้ำตาลอยู่ในระดับปกติ (2-hour postprandial น้อยกว่า 120 มก./ดล.) มรการควบคุมปริมาณ ชนิดของอาหาร และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ การตั้งเป้าหมายอย่างชัดเจนต้องระบุว่าทำอะไร (what), เมื่อไหร่ (when), ที่ไหน (where), และกับใคร (with whom)
การวางแผนเพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมาย (strategy to reach the goal) คือการวางแผนทุกขั้นตอนเพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมาย และหาแหล่งช่วยเหลือ ส่งเสริม สนับสนุน เช่น เพื่อน สมาชิกในครอบครัว และเจ้าหน้าที่ทีมสุขภาพ
การเตือนตนเอง (self-monitoring) ประกอบด้วยการสังเกตพฤติกรรมและการจดบันทึกพฤติกรรมนั้นๆ เช่น ถ้าสตรีตั้งครรภ์ต้องการที่จะปรับการรับประทานอาหารต้องปฏิบัติโดยการจดบันทึกทุกสิ่งที่รับประทาน วิธีการนี้จะทำให้ทราบถึงพฤติกรรมในการับประทานอาหารที่ไม่เหมาะสม การเตือนตนเองโดยการจดบันทึกพฤติกรรมต้องทำด้วยความเอาใจใส่ สิ่งสำคัญในการเตือนตนเองคือการวิเคราะห์พฤติกรรมของตนเองว่ามีปัจจัยอะไรบ้างที่มีผลต่อการทำพฤติกรรมนั้นๆ เช่น การชอบรับประทานขนมหวาน ดื่มน้ำอัดลม
กระบวนการตัดสิน (Judgment process) เป็นการตัดสินว่าพึงพอใจ หรือไม่พึงพอใจในการที่เปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ทั้งนี้ขึ้นกับมาตรฐานของแต่ละคน เมื่อตัดสินใจทำพฤติกรรมนั้นๆ สตรีมีครรภ์จะรู้สึกภูมิใจถ้าความสำเร็จนั้นมาจากความสามารถและการกระทำของตนเอง
ปฏิกิริยาต่อตนเอง (Self-Reaction) เป็นการเสริมแรง โดยการให้รางวัลตนเองเมื่อทำพฤติกรรมนั้นสำเร็จ การให้รางวัลกับตนเองจะทำให้เกิดความภาคภูมิใจและเกิดกำลังใจในการทำอย่างต่อเนื่อง การเสริมแรงอาจเป็นในรูปของคุณค่าทางด้านจิตใจ หรือวัตถุสิ่งของ การเสริมแรงทางบวก เช่น การยกย่องชมเชยตนเอง หรือซื้อของให้ตนเอง หากสตรีตั้งครรภ์ไม่สามารถทำพฤติกรรมนั้นสำเร็จ ไม่ควรที่จะว่ากล่าวตนเองแต่ให้วิเคราะห์หาสาเหตุ และปัจจัยที่ไม่สามารถทำพฤติกรรมนั้นได้แล้วนำข้อสรุปที่ได้มาวางแผนใหม่เพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมาย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปิยะนันท์ ลิมเรืองรอง
ภาควิชาการพยาบาลสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา
เอกสารอ้างอิง
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: a social cognitive theory. Englewood
Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Limruangrong P, Sinsuksai N, Ratinthron A, & Boriboonhirunsarn D. Effectiveness of a self-regulation
Program on diet control, exercise, and two-hour postprandial blood levels in Thais with
Gestational diabetes mellitus. Pacific Rim International Journal of Nursing Research 2011; 15(3):173-87